Of iets waar is, moet een wetenschapper eerst onderzoeken en bewijzen. Of iets klopt, moet de journalist eerst horen en wederhoren. Het zijn twee verschillende werkwijzen op zoek naar “hoe het zit”. De relatie tussen wetenschap en media krijgt perspectief door te kijken naar de aard van de professionaliteit van de wetenschapper en de journalist. Het gaat om ijdelheid, kennis en strijd. En uiteindelijk om de essentie van het vak. 

IJdelheid

De wetenschapper verricht zijn werk vaak in stilte tot het moment is gekomen zaken met de buitenwereld te delen. Hij die aan de rand van de maatschappij stille wonderen verricht, ontmoet dan de meest ijdele professional denkbaar. Geen professionele kring die meer met zichzelf bezig is dan de journalistiek. Kranten hebben mediabijlages die uitsluitend over hun eigen wereld gaan, in talkshows op tv interviewen dag in dag uit vooral journalisten andere journalisten en de radio is de hele dag door één groot debat onder mensen van dezelfde beroepsgroep. De journalistiek is verworden tot één grote marketingmachine voor producten van collega’s. Of discuzeuren over de vraag wie nieuws het eerst had in plaats van nieuws te brengen, luister elke dag naar Radio 1. Het is masturberen in het openbaar en zo gênant dat het niemand meer opvalt. En ook niemand die daar iets over durft te zeggen. Kom daar uit je wetenschappelijke stolp maar eens goed voor de dag als je er in terecht komt.

Kennis

Hoe komt dat? Het journalistieke métier is in vergelijking met talloze andere ambachten niet zo ingewikkeld. De ene professional leert routinematig over het vak, de ander improviserend. Routinematig betekent dat een professional in zijn werkwijze steeds dieper op de materie in gaat binnen bepaalde grenzen van het vakgebied. Kennis heeft in dat geval structuur, zoals bij een wetenschapper (of een accountant of een timmerman). De improviserende vakman is op zoek naar nieuwe informatie die zijn beroepspraktijk aanvult. Kennis over het vak heeft weinig structuur.

Strijd

Het essentiële verschil tussen gelijk hebben en gelijk krijgen, is de kurk waarop elke echte professional drijft en zijn effectiviteit en succes bepaalt. Dat heeft consequenties. Het ontwikkelen van vaardigheden om kennis te vertalen naar de praktijk is de crux. Ambachtslieden die eenzaam opereren in een speelveld waar sprake is van ongelijke posities, bijvoorbeeld artsen en leraren, of professionals als wetenschappers die zeer specialistisch opereren, ontmoeten anderen niet vanzelfsprekend. Het betreden van de buitenwereld is vaak de eerste toets. Collega’s zien hen zelden aan het werk of geven iets terug. Deze autonoom opererende professionals zijn vastberaden hun eigen gelijk te halen in plaats van het te krijgen. Daarvoor hebben zij de vaardigheden in de dagelijkse praktijk nooit aangeleerd. Ze zijn klaar voor de slachtbank in de openbaarheid. Hun gelijk betekent strijd vanuit het eigen onderzoek, niet een dialoog.

De essentie

Het vierde aspect van professionele groei gaat vanzelf. Iedereen wordt ouder, tenzij hij dood gaat. Het betreft de zoektocht naar de essentie van het vak. Als beginner leer je een kunstje: hoe doe je de dingen? In het geval van bijvoorbeeld Rembrandt: hoe meng je verf en hoe smeer je het op het doek? Dan komt de kunde: hoe maak je iets dat voldoet aan professionele eisen? Vervolgens komt de kunst, je doet iets unieks. Bij Rembrandt is dat het mengen van licht en donker, zoals voor hem nog nooit iemand gedaan heeft. Elke echte professional, loodgieter of chirurg, maakt een dergelijke groei door. Als hij tenminste van zijn vak houdt en er talent voor heeft.

Essentieel in dat proces is het zoeken naar de essentie. Mondriaan maakte in het begin van zijn carrière schilderijen die technisch lastig zijn, neem het schilderij Bomen langs het Gein. Het einde van zijn oeuvre is Victory Boogie Woogie, een schilderij dat iedereen kan maken die minstens een hand heeft met nog wat vingers eraan, dit in tegenstelling tot Bomen langs het Gein.  Voor topkok Robert Kranenborg is een goede kok niet zozeer iemand die ingewikkelde recepten maakt. Een goede kok herken je volgens hem aan de wijze waarop een kok een tomaat of een eitje snijdt. Liefde voor voedsel, dat is wat telt.

De ouder wordende professional gaat voor de essentie.  In de jaren zeventig bij het begin van hun lange gang door de Nederlandse journalistiek, schreven Barend en van Dorp in Vrij Nederland wekelijks ellenlange artikelen. De laatste jaren van hun tv programma deed Henk van Dorp niet veel meer dan ultrakorte, indringende vragen stellen. Hij is een journalist die zijn vak aan het einde van zijn loopbaan werkelijk begreep. Hij wilde na zijn laatste uitzending nooit meer op tv, zie ijdelheid van de journalist, hiervoor beschreven.

De essentie, daar gaat ’t om bij het groeiproces van de ontwikkeling van het vakmanschap. De journalist loopt als het verkeerd gaat met de professionele groei vast in ijdelheid omdat hij geen kant meer op kan. De wetenschapper op zijn vastberadenheid in gelijk krijgen, omdat hij nooit anders heeft geleerd. Pas als wederzijds de onderliggende professionele drijfveren in beeld zijn, kunnen beide ambachten vruchtbaar met elkaar van gedachten wisselen.